Si ben é verdá que son poucos os cantares da Terra Chá i en algunhas zonas cáseque non eisisten –coma na Balura ou Villalba– nas zonas perto de Lugo coñécense diversas composiciós deste tipo cicais pola prosimidá da “ciudá”.
Hoxe mediante os medios de
comunicación de masas, e neste aspeuto principalmente pola radio empeza a oirse
unha serie de romances lexendarios e típicamente galegos popularizados por diversas
agrupaciós folklóricas e por diversos tipos de cantantes; así temos canciós
típicamente galegas coma “Camiña Don Sancho” que calqueira rapaz coñece, pero
non é debido á tradición oral, senón a escoitala cantar a María e Xavier,
Joaquín Díaz, ou calqueira outro cantor, a úneca persoa que atopamos que parece
ser que a coñece por habela oído ós seus antergos foi unha velliña de Cima de
Vila (Friol) i a versión que nos deu foi esta:
Camiña don Sancho
Mañanciña fría,
A terra de mouros
liberar cautiva,
Na veira d´a fonte
D´a fonte belida,
As vendas do liño
Lavaba a mociña,
De terra de mouros
Don Sancho volvía
A ialma n´a fonte
Deixara cautiva.
Un tipo clásico de romances
son as comunmente chamadas “historeas” que correntemente narran sucesos
acaecidos na realidá, e venden xeralmente os seus creadores nas feiras dos
pobos; algunhas fanse moi coñecidas e da Terra Chá hai algunha historea
“criminal” moi popular. Xeralmente teñen o mesmo esquema comenzando a maior
parte delas por aquelo de:
Foi nun povo de
Galiza
que a letra non
declara
ocurreu este suceso
que ó leelo causa
gracia...
Despois pasan a describir ós
protagonistas: ó criminal i ó asesinado, ós enamorados, a muller i ó home
infideles ou ós que sexan:
E naquelo de besar
dábase moi boa maña
pois según el o
decía
aprenderao en
Alemania...
Despois contan o lugar i o
suceso:
Esperando a ocasión
de vengarse da sua
acostumbrada
fanfarronería un día
ó voltar de unha
festa...
Por último comentan a ación
da xusticia ou o door dos fillos ou parentes en caso de mortes e tamén o estado
actual dos protagonistas.
Agora o probe rapaz
por ter a lingua tan
longa
quedouse...
tartamudeando.
Con unha soia antoloxía
deste tipo de historeas que circulan pola Terra Chá coidamos que faríase un
voluminoso libro.
Por último está a leenda
crásica en romance –a que nos referíamos no limiar– que é pouco abundante pola Chaira,
e que xeralmente foi traida de Castela, pero polo seu sabor tradicional, xa a
consideramos coma típicamente Chairega, entre este tipo destacan sin dúbida o romance
de “Delgadina” que con leves variantes –soio referidas a bondá ou maldá da nai
ou das irmás polas boas contestaciós ou os insultos con que respostan ás
peticiós de Delgadina– recollimos por Pastoriza, Castro de Rei, Meira e Pol xa
polo tanto nos confís da Terra Chá e polo tanto máis sometida a influenzas
estranas; pola sua beleza transcribímolo:
Un rey tenía tres
hijas
más hermosas que la
plata
y la más pequeña de
ellas
Delgadina se
llamaba.
Un día le dice el
rey
vas a ser mi
enamorada.
—Ni que
lo permita Dios
ni la Virgen Soberana.
Alto, alto mis
criados
a Delgadina
encerrala
y si os pide de
comer
dádele retama
machada
y si os pide de
beber
dádele agua salada.
Y encerráronla al
punto
en una torre moy alta.
De allí a cinco
meses
asomóse a una ventana
vio a su hermana
bordando
puntillas con seda y
plata.
—Hermana por ser mi hermana
por Dios dame un
poco de agua.
—No te la doy Delgadina
que eres una
descastada
que si lo sabe mi
padre
la cabeza te
cortara.
Delgadina se bajó
triste y
desconsolada
y de allí a cinco
meses
asomóse a la ventana
y a su madre
percibía
hilando copos de
lana.
—Madre por ser usted
madre
por Dios, deme un
poco de agua
con una gota que
beba
la sed toda me
pasará.
—Yo te la diera mi vida
yo te la diera mi
alma
más si el rey lo
supiera
la cabeza nos
cortará.
Y Delgadina llorando
de la ventana
bajará.
De allí a otros
cinco meses
asomóse a la ventana
y vio al rey su
padre
jugando a la
billarda.
—Padre, si es usted mi padre
por Dios, deme un
poco de agua
que el corazón tengo
seco
y a Dios entrego mi
alma.
—Te la daré Delgadina
pero has de cumplir
palabra
—Si la cumpliré mi padre
aunque fuerzas me
faltaran.
—Alto, alto mis criados
a Delgadina ayudadla
dádele agua
abundante
en jarras de oro y
plata.
Cuando llegaron a
ella
ya Delgadina finara
tenía la piel reseca
y su garganta
secara.
Delgadina va en el
cielo
va en el cielo
coranada
los ángeles del
Señor
por su alma ya
bajaran
y las campanas del
infierno
por su padre ya
doblaban.
E esta a versión máis coñecida, cabeando no
remate cando sua nai a repudia, pola condenación de toda a familia; tamén vemos
nesta leenda o sentir do povo, pois cando Delgadina, rendida, está presta a
ceder ós rogos do pai, mataa e trásformaa nunha mártir, cousa que non eisiste
en moitas das versiós castelás –de lugar– pois nelas a nai mandaa socorrer sin
que Delgadina se plantexe a situación de ceder ó Rei.