EL cronista sabe, porque se lo ha dicho un
pajarito, que gustaron mucho, por lo menos en la Villa del Amanecer, la
“Carta de Villalba” y el “Conto do Ratexán”. El cronista no ignora que “nunca
segundas partes fueron buenas”, pero cree que en este caso el refrán se
equivoca y que la carta que va a transcribir es tan interesante o más que la
anteriormente publicada. El cronista es así de pedante y ni siquiera se
ruboriza al decir esto. En cuanto a la veracidad de las afirmaciones que en
esta segunda sé carta se hacen, el cronista se conforma con decir,
modestamente, que las firma y las rubrica como si fueran propias y que lo mismo
haría aunque su corresponsal no fuera de la familia. Por otra parte, si el
cronista se equivocase –lo que no es de temer- al juzgar interesante la carta
que sigue, cree encontrar disculpa en dos fuertes razones: propia temeridad y
el hecho contrastado, de que “o cantar do galeguiño e´cantar que nunca acaba”.
El cronista, además, antes de dar vía libre a su corresponsal, se complace en
hacer presente que no faltan “Pelúdez” en su villa. Y el lector comprenderá,
sin necesidad de advertírselo, que un villalbés de nación –frase cunqueirana-
jamás podrá escribir el nombre “Pelúdez” en sentido peyorativo, máxime cuando
trata de aplicárselo a un tan allegado y querido pariente como lo es del
infrascrito su primo Santiago. Pero vamos, sin dilación, lo que éste dice:
“Querido primo: o
outro día que de casual salín de noite, batín coa Curuxa, mellor dito chamoume
ela, pois iba voando cara a igrexa. Díxome que o xabalí quería falar comigo
sober da carta que che escribín, e que tiña que acompañala o Castelo, pois él
non quería baixar. Sobín aganchando pola parede axudado por ela e por catro ou
cinco curuxiños, sin dúbeda seus fillos. Chegado acolá enriba saludoume o
xabalí, moi atento, e espetoume: Gustoume a carta, pro non debiche descubrir
que teño a barriga chea de onzas de ouro, pois calquera día soben, como xa
subiron outras veces e querenma abrir.
Ben cadra que ten que ser con unha navalla Solingen, das que facían os alemás,
e como agora non as fan porque non lles deixan os americanos, pois din que son
armas ofensivas, non hai medo a que se fagan con elas. Tampouco me gustou que
teu primo me chamara cocho, xa que son xabalí, outra raza, que non se somete a
pasar a vida nun cortello pra que despois o fagan zorza. A miña raza, ainda que
é pacífica, é loitadora si a atacan.
Pedinlle
perdón por todo e deumo. Mandoume sentar, cabo del e díxome: O conto do Ratexán
foi certo, e si o morto non lle foi dar as gracias, non foi por
desagradecemento, foi que tivo que salir con presa pro extranxeiro e non lle
deu tempo. O camiño por onde levaban os cabalos a beber non salía da torre,
como algús pensan, se non que salía da praza de armas, e o desfacer as murallas
quedou tapado. Salía o río na Pena de Miguel, e non coa entrada por alí. A
igrexa vella non tiña mais que unha torre e sobíase a ela per unhas escadas de
pedra que tiña o pé. Había a calle das Roseiras que agora, non sei porque
chamanlle da Roxeira. A Portadencima, que lle chamaban así porque nacía na
porta máis alta que tiñan as murallas do Castelo. A Ferrería, onde estaban os
ferreiros; a calle Real, que daba o camiño real, que aínda hai cachos del; as
Fontiñas, onde había unhas fontes que daban mui boa auga e gastábana os
taberneiros pra bautizalo viño; a calle da Pedra, onde había unha pedra en
forma de arco pra pasar por baixo del os cativos que tardaban en andar e así
andiveran mais axiña; a calle do Sol, onde houbo un reló de sol, nunha das casas
que hoxe non hai; a calle dos Xardís e a das Froles e a das Hortas. Cando os
franceses, mataron un en Goiriz, por iso hai un barrio alí que lle chaman Do
Francés, porque foi enterrado nunha daquela hortas.
Moitas mais cousas me falou o xabalí que
agora non acordo, e cando empezou a amanecer dixo: Límpate; non quero que te
vexan eiqui, que logo é día. comencei a baixar axudado pola curuxa e polos
curuxiños; esbaroume un pe asustáronse os curuxiños, a Curuxa sola non puido
comigo e caín. Pequei un pulo e ... despertei na cama. Erguinme, abrin a ventá
e vin que amanecía. Pasou unha cousa voando: era a Curuxa, que viña de
retirada. Saquei do peto un pitillo, pregueille lume e púxenme a escribir
contándoche o que me pasara, que non estou seguro fora certo”.
En este punto, el
cronista relee lo escrito, sonríe alegremente y se frota las manos satisfecho.
Luego decide que debe terminar justificándose ante el “andradesco jabalí” y
hace constar que no es insólita en
Villalba la frase “Cocho do Castelo” y aun, que existe su compadre –del cronista- muy ocurrente, el
cual suele saludarle diciendo: ¿Qué hay Cochis Castelis? El cronista estima ser
éste un saludo poco protocolario, pero piensa.”Cousas da xente miña” que es el
título de un trabajo que anda a componer.