“El que da una palabra, da un don”,
escribiu José Ángel Valente nun dos seus poemas memorables. E eu escollo as
súas palabras para iniciar esta sinxela introdución aos dones que se nos
ofrecen no libro de relatos de José Luis García Mato, que nos deixou en 1980,
hai agora 25 anos, cando comezaban a chegar ao noso país os aires democráticos
da liberdade. Era aínda un home novo, estaba nesa idade na que un escritor, coa
experiencia da vida acumulada, pode dar os mellores froitos. A morte, sempre
inxusta, éo máis cando nos leva persoas coma el. Pero, malia non estar entre
nós, si o están os textos que nos deixou. Esa é a gran vantaxe da literatura,
que nos permite dialogar cos homes e mulleres que, lonxe de nós no tempo ou no
espazo, escribiron as palabras con vontade de futuro. Abrimos un libro de
Rosalía de Castro ou de Manuel María, de Nikos Kazantzakis ou de Albert Camus,
e a súa voz chega fresca e nítida ata nós, pois esa é a forza poderosa que ten
a escritura, capaz de difuminar os límites que o tempo e a distancia lle poñen
á comunicación.
José Luis García Mato non chegou a ver publicada
en libro a súa obra literaria, que quedou dispersa por xornais e revistas,
cando non en carpetas á espera de tempos máis propicios. Unha escolma dos seus
cinco libros de poesía en galego, preparada polo seu fillo Xosé Luís García
Ferreiro, apareceu publicada seis anos despois do seu pasamento: Dando novas túas (Edicións do Castro,
1986); e outra selección dos seus textos poéticos, en galego e en castelán,
podemos atopala no volume Seis escritores
de Villalba (Diputación Provincial de Lugo, 1986) que elaborou o alumnado
do Colexio Público “A. Insua Bermúdez” de Vilalba.
Pero os seus contos non correron igual
fortuna. Tiveron que agardar ata o día de hoxe para seren editados en forma de
libro. Algúns deles foran premiados e publicados en xornais, outros
permaneceron inéditos todos estes anos. Hoxe, reunidos aquí, permítennos
apreciar por primeira vez de xeito cabal as cualidades que como narrador
distinguían a García Mato.
Os sete relatos parece que foron escritos
para participar nalgún concurso literario, como sabemos de certo dalgúns deles,
xa que o gañaron, e como intuimos doutros, pois aparecen en varios casos
asinados co lema que é preceptivo nesta clase de concursos. Unha orixe ben
habitual, pois este estímulo que os concursos outorgan á creación é unha
constante na historia da literatura. Este feito posiblemente axuda tamén a
entender por que a totalidade dos relatos está en castelán (non ocorre así,
como xa sabemos, coa súa obra poética), que sería a lingua esixida para
participar nos certames. Porque son relatos escritos nuns tempos difíciles, a
finais da década dos cincuenta e nos primeiros anos sesenta, unha etapa na que
a utilización do galego na prosa era moi restrinxida (e máis nos xornais, onde
o segue sendo hoxe, pero esta é outra historia que non é para ser tratada aquí)
e nos que aínda pairaba sobre a nosa lingua o bafo represor que a había
acompañar durante toda a longa noite de pedra da ditadura.
Os sete relatos son moi distintos entre si,
tanto nos temas como no tratamento formal. Pero esa variedade non oculta
algunhas constantes evidentes en todo o conxunto. É ben sabido que cando
escribimos sempre o facemos tecendo os fíos da nosa vida, aínda que os
disfracemos ata deixalos por veces irrecoñecibles. A vida do autor latexa sempre
por baixo dos textos, como un poderoso río subterráneo que os alimenta, mesmo
nos que aparentemente nos poidan parecer máis intrascendentes. Todas as persoas
somos, aínda que non queiramos, fillas dun tempo e dun país; unha dobre
pertenza que, no caso do escritor, serve para iluminar os textos, malia ter
estes un carácter autónomo que é o que os fai válidos para lectores doutros
espazos e doutras épocas. Vén isto a conto porque, cando menos na lectura que
eu fixen deles, nos relatos de García Mato está o ambiente opresivo da España,
da Galicia, da Vilalba dos anos cincuenta e sesenta, as décadas durante as que
o noso autor desenvolveu o seu labor narrativo.
¿E como eran aqueles tempos? Non me vou
estender aquí en análises que calquera lector atento atopará en múltiples
fontes máis completas e rigorosas. Pero si me quero parar na miña experiencia
subxectiva, en como vivín eu, e a xente da miña xeración, aqueles anos de
ferro. Xa sabemos que daquela España estaba pechada aos aires de liberdade que
percorrían a cultura doutros países europeos. Sabémolo, pero non está de máis
lembrar que iso se notaba ben na vida cotiá: nos libros que non podiamos ler
(porque estaban tan prohibidos que nin tan sequera sabiamos da súa existencia,
aínda que ás veces tivésemos noticia remota dos seus autores), nas películas
que viamos mutiladas ou que nunca puidemos ver (porque a censura impedía a súa
entrada), nas ideas que se discutían nos ámbitos intelectuais e políticos
(porque aquí estabamos sometidos a unha ditadura que non aceptaba outra visión
que a que ela mesma impuña). E se iso foi doloroso para min, que daquela estaba
na miña mocidade, canto máis o debeu de ser para José Luis García Mato, xa
adulto, con poderosas inquietudes intelectuais e artísticas, pero obrigado a vivir
nunha sociedade culturalmente cerrada, sen acceso a autores –e estou pensando
en Sartre, en Camus, en Kafka, en Brecht, en Castelao, en Luís Seoane, en
Blanco Amor e en tantos outros- que, noutras circunstancias, terían que ser
unha referencia imprescindible para el e para nós.
Manuel María, que foi un gran amigo de
García Mato, explícao ben no luminoso prólogo que escribiu para a escolma
poética Dando novas túas. Del di que
“foi un adolescente, ateigado de curiosidade, de inquedanzas e desasosegos, nos
anos difíciles e conflictivos da posguerra, cheos de privacións, de pesimismo,
resiñación e conformismo”. Unha persoa que, xa na etapa adulta, tiña “fondas
preocupacións existenciales, moi ó xeito de Unamuno ou de Papini”. Unamuno e
Papini, por certo, eran dous dos autores que tamén eu lin con paixón, entre
outras cousas porque eran dos poucos que tiñamos ao noso alcance (o primeiro a
través da colección Austral, que tanto nos deu que ler; o segundo, publicado na
colección Reno de Plaza-Janés, a única na que podiamos ler algúns novelistas
contemporáneos, a maioría de calidade dubidosa, por non dicir mediocre. Por
poñer un exemplo, entre a xente nova circulaban con devoción as novelas de
Maxence Van Der Meesch, un autor hoxe case esquecido. Pero das grandes novelas
europeas daqueles anos non tiñamos nin a menor noticia.
Volvo ao que antes dixen: nestes contos está
moi presente ese ambiente mísero e desprezador da cultura que tan estendido
estaba aqueles anos. Aínda que é un elemento que enchoupa todos os textos, eu
constátoo sobre todo en catro constantes:
- a visión
desesperanzada da existencia (presente en todos os relatos, agás nos dous que
se poderían considerar orientados a un lectorado infantil).
- a
presenza constante da relixión, moitas veces entendida como vía para fuxir das
grandes dificultades da vida. Cómpre lembrar que naqueles anos estaba moi
presente na vida cotiá o denominado social-catolicismo, que levaba a unha
abafante presenza pública da igrexa oficial.
- unha
ollada crítica e pesimista sobre unha sociedade inxusta, entregada ao diñeiro e
ignorante no plano cultural, en contraposición coa ollada idealista dos
protagonistas.
- unha
visión da muller que, acorde co machismo dominante na época, abala entre a
muller-esposa, sacrificada e bondadosa, e a muller inconstante e voluble que
aposta polos valores prácticos e materiais.
Desde unha perspectiva formal, os relatos
ofrecen un grande interese, sobre todo algúns deles. O autor utiliza case
sempre unha voz narradora en primeira persoa (e, se está en terceira persoa,
aparece focalizada desde o personaxe protagonista), á que lle sabe sacar un
magnífico rendemento, como explicarei máis adiante. Unha voz que nos narra uns
feitos que abalan case sempre entre o real e o fantástico, unha voz que nos fai
lembrar a dalgúns contos de Edgar Allan Poe, un autor que está moi presente
nestas páxinas.
Que José Luis García Mato era, sobre todo,
poeta, nótase tamén na escrita destes textos. A adxectivación non é funcional,
senón un recurso que busca sorprendernos e que, ás veces, peca de excesivo.
Abundan tamén imaxes e comparacións que ben poderían estar en calquera poema.
Outras veces, pola contra, o estilo narrativo tórnase seco e cortante, con
oracións concisas que logran un ritmo diferente, moito máis efectivo para
narrar os feitos que se nos queren contar.
“El espejo, unha mostra do bo
oficio de García Mato.
A modo de
exemplo, analizarei dun xeito máis demorado o primeiro relato do libro, que
para min é o mellor sen dúbida ningunha. E elixo “El espejo” non só polo relato
en si, senón tamén porque se abre cunha breve introdución que ben podería ser
lida como unha “autopoética” do autor que, aínda que en principio parece
aplicable só ao conto, tamén se podería xeralizar ao conxunto. Non é o autor
quen fala nese fragmento, xa o sabemos, senón unha voz narradora que nos avisa
sobre o conto que vai relatar; pero hai nestas palabras unha declaración de
intencións, unha aposta por un determinado tipo de escritura na que non é
difícil adiviñar a sombra do autor:
Yo sé
algo: los que lleváis una existencia tranquila, los que vivís estable y
confortablemente, a veces leéis historias así, crudas, como la que voy a
referiros, y decís: No nos vengas con cuentos, compañero, porque bien sabemos
lo que una fértil imaginación puede inventar. Déjate de fantasías y relátanos
algo verosímil.
(…)
Lo que pasa es que a los reporteros
les importan poco las múltiples desgracias cotidianas que sufren, sin quejarse,
las gentes humildes. Los reporteros, es sabido, prefieren las historias
acarameladas y cuanto más rosadas mejor. Tú, que estás tranquilo y no te faltan
veinte duros, lees y dices que está muy bien, que hay que ver y que cosas tan
bonitas. Puntos de vista, digo yo, y literatura de azúcar para burgueses satisfechos.
Tras estas
palabras, tras este aviso de que aquí non hai “literatura de azúcar para
burgueses satisfechos”, unha voz narradora en primeira persoa comeza a
contarnos unha historia terrible. Faino nunha extensa analepse, pois o relato
iníciase cando o protagonista está a pagar as consecuencias do que logo
saberemos:
Aquí
me tenéis, preso. Soy un criminal ante la Ley. Estoy condenado a diez años de cárcel por
infanticidio. Maté a mi hijita de dos años. La maté con el hacha pequeñita que
mi mujer usaba para hacer astillas con que encender el fuego
Feitos
axiña desmentidos por el mesmo, cando nos sinala que esa non é máis que a
versión oficial, moi afastada da realidade que el coñece:
¡Qué locura! Eso resulta del
sumario, pero es mentira. ¡Juro que es mentira! Yo no la maté. Yo no maté a mi
hija. Si el juez supiera la verdad ya me habría puesto en la calle. Lo que
ocurre es que yo no quise hablar del espejo porque tuve miedo a que me creyesen
loco.
Un inicio moi conseguido, como ben se ve.
Unha voz alucinada que se dispón a contarnos o que considera a súa verdade,
unha verdade que o mesmo protagonista entende que non é doada de crer pola
outra xente, aínda que el a sinta como súa. O que vén a continuación é un
relato hipnótico e terrible, contado cunha sabia eficacia narrativa. Un relato
no que o espello que hai na casa do protagonista toma axiña un lugar central:
Pero escribiré y algún día...Eso
es, algún día podrá conocer el mundo la verdad, el hecho inaudito, increíble,
inverosímil, pero cierto: la historia del espejo.
Non fará falta que lembre aquí a fonda
tradición literaria dun obxecto como o espello. Un obxecto que reflicte a
realidade, aínda que invertida; un obxecto que parece máxico aínda que saibamos
ben cales son as leis físicas que rexen as súas propiedades. Desde os relatos
tradicionais, nos que é un dos obxectos máxicos máis frecuentes (lembremos, sen
ir máis lonxe, o espello da madrasta de Brancaneves), ata obras literarias de
sona como Alicia do outro lado do espello,
de Lewis Carroll, ou O retrato do Dorian
Gray, de Óscar Wilde. Sen esquecernos do marabilloso Merlín e familia de Álvaro Cunqueiro, publicado por Galaxia uns
anos antes, en 1954, e que seguramente García Mato coñecía. No capítulo
titulado “O espello do mouro”, aparece un espello que permite ver o futuro e
que o “entrefebraba con cousas que il mesmo inventaba”; nel é onde o mouro
Alsir acaba vendo pasar río abaixo o cadáver de Ofelia de Elsinor, a moza da
que estaba namorado Hamlet. O espello que crea García Mato é desta mesma
estirpe:
El espejo
aquel era un objeto extraño, y como tal espejo, algo irreal, incomprensible,
fantástico (…) Lo más
extraño estaba en sus reflejos, en lo profundo de las aguas del espejo; porque
habéis de saber que era un espejo ceniciento, fúnebre, sombrío, un embrujado
espejo oscuro, oscuro y trágico, como hecho de penumbra amalgamada con
destellos de sol crepuscular o de penumbra mezclada con reflejos de luces
fluorescentes sobre un agua verde, cenagosa, de cloaca subterránea.
E nel tamén o protagonista albiscará
terribles imaxes do futuro. Imaxes que se irán sucedendo nunha espléndida
espiral de tensión que nos desvalarei aquí, ata que, o día da festa do Patrón
–e aquí é ben doado ver reflectido o ambiente dos San Ramóns dos anos sesenta-
o protagonista, tras beber e beber, acabará sendo incapaz de resistir as imaxes
que lle amosa o espello e atreverase a destruílo:
La verdad está en mi relato y
podría testificarla, si fuera algo humano y no diabólico, el espejo trágico que
yo destrocé a hachazos aquella noche, la noche del día del Patrón. La noche del
crimen, dicen aquellos que ignoran la historia del espejo asesino. (...) Yo
nada dije. Nada podía decir. Nadie podría creer que al destrozar yo el espejo
estaba dando muerte a mi hija. No, nadie podría creerlo y por eso callé.
Nun relato coma este, no que a tensión vai
medrando conforme avanza o texto, era fundamental un final que condensase toda
a forza dramática represada ao longo del. Un final que, como quería Rafael
Dieste na introdución do seu Dos arquivos
do trasno, “é unha imaxe que fai estoupar o conto nas verbas derradeiras,
despois de inzalo poderosamente”:
El grito del espejo, una noche, a
las diez, en vez de clavarse en mis oídos se clavará, como un cuchillo, en
medio y medio de mi corazón, en el punto preciso para que yo muera, como mi
niña, sin sufrir. Entonces seré libre y me iré, con mi hijita, que ahora está
tan sola, a jugar a la pelota en el celeste, luminoso, deslumbrante pasillo sin
espejos de una casa sin techos, ni puertas, ni ventanas, que será alumbrada
desde arriba por un gran sol perenne.
Conclúo este breve percorrido polo conto
reafirmando que se trata dun relato moi conseguido e que segue tan louzán como
o día en que se escribiu. Un relato no que podemos ver ao fondo a sombra de
Edgar Allan Poe, non só nese protagonista que se move entre a razón e a
loucura, senón tamén na habelencia con que están dosificados os materiais
narrativos para conseguir o ambiente tenso, malsán e opresivo que remata por
estoupar no final liberador.
Os outros relatos do libro
O segundo conto, “El hombre de pintura”,
merecería tamén as mesmas loanzas que “O espello”, co que garda moitas
afinidades. Tamén aquí hai unha voz narradora en primeira persoa que nos relata
a historia dunha obsesión. Neste caso é a obsesión que o protagonista, escritor
de profesión, sente por un cadro que hai na casa onde vive:
...lo
primero que llamó nuestra atención fue ese cuadro, el hombre de ese cuadro.
Sobre un fondo negro, de noche, destaca el rostro lívido del caballero
desconocido, muerto ... ¿quién sabe? -¿o está vivo todavía?-, hace cien,
doscientos años, un milenio. El busto se confunde con el fondo negro del
retrato y, como si brotase de pronto del rectángulo oscuro de pintura, la mano
derecha, pálida mano, se apoya sobre un libro manuscrito sosteniendo una pluma
de ave. El está sentado; necesariamente está sentado. Medita, mirándome.
Piensa, vigilándome. Me observa, muy fijo, con la cabeza levantada.
O ton, como se ve, colócanos de novo ante
unha historia aparentemente fantástica (a do cadro que cobra vida, tamén de
moita tradición literaria; eu mesmo empreguei este motivo na miña novela Cartas de inverno), que tamén vai ir
medrando nunha espiral opresiva e angustiosa e que, tras o crecente desvarío do
protagonista, culminará así mesmo cun asasinato, aínda que neste caso a morte
–contra o que pasaba en “El espejo”, estea só na imaxinación do personaxe:
Y lo maté arrojando al fuego su
retrato. ¡Había que ver como ardía y cómo me miró con sus ojos infernales, por
última vez, envuelto en llamas! Bueno; ya no me verá morir. Ya no podrá
arrojarme de la casa. Ya no será él el que cierre, como dijo, la espita de la
sangre de mi corazón.
Nos outros contos asistimos a un cambio de
ton, malia mantérense fíos comúns. “Vivía solo”, contado en terceira persoa, é
un relato cargado de simbolismo, contado nunha linguaxe intensamente poética e
cun evidente pouso de tristeza. A historia que se nos conta é a dun home
idealista e vencido, abandonado pola súa amada que, máis práctica, deixou a un
lado os seus soños e arrímouse aos que só se preocupan polas cuestións
materiais, un home que acaba refuxiándose na relixión, nunha relixión da que
fala con emotivos tons unamunianos, e na que agarda atopar a xustiza e a
comprensión que o mundo lle nega.
Encontramos
aquí a xa antiga contraposición entre espírito e materia, entre a disxuntiva de
manter os ideais ou acomodarse a un mundo que os refuga. E todo contado cunha
linguaxe fondamente lírica, con imaxes que lembran o imaxinismo que, por
aqueles anos, aínda tiña moita vixencia na poesía galega:
La luna, tardía, ascendió
trabajosamente una blanda e interminable escalera de nubes y asomó su ancha faz
de niña boba a la ventana sin marcos del firmamento.
O final é tráxico, coma nos contos
anteriores, pois neste caso remata coa morte do protagonista, entre a
indiferencia de todos:
Cuando el coche fúnebre descargó el ataúd en el cementerio, el
sepulturero hizo una pregunta tonta al coger:
--¿Quién es éste?
--No sé –le respondió-. Vivía solo.
O relato
que vén a seguir, “La herencia”, é un drama social que remata tamén de xeito
tráxico e un tanto tremendista, malia estar narrado cunha frialdade que lembra
a visión obxectalista que os autores da chamada Nova Narrativa estaban a
introducir en Galicia desde finais dos cincuenta. Trátase dunha narración
estrictamente realista, contada en dez breves secuencias. Un drama que moi ben
podería ter sucedido na Galicia dos tempos en que foi escrito, unha historia que
nos amosa a vida dura e miserable que tanta xente levaba naquel tempo, en
contraposición a unha minoría que
vivía ben e sabía aproveitarse da súa boa posición social. É un relato que
lembra algunhas historias do neorrealismo italiano, narrado case todo a través
de diálogos directos que nos retratan os protagonistas mellor que calquera
descrición. Un texto moi interesante, que culmina nun final no que se nos
indica que, en sociedades inxustas, a única solución é tomar “a xustiza pola
man”, como facía a protagonista do poema de Rosalía de Castro que tan ben
musicou Amancio Prada.
Tamén é realista
(con anacos case documentais) a narración “24 horas de la vida de un recluta”,
unha especie de crónica dunha realidade que daquela era experiencia obrigada
para todos os mozos: o servizo militar. O argumento é ben sinxelo: Juan, un
mozo, ten que marchar para África, o destino que lle correspondeu no sorteo do
servizo militar. É unha persoa sensible, distinta ao estándar da masculinidade
dominante na época, e namorado dunha moza que o rexeitou antes de marchar:
--Tú. ¿No serás abstemio, eh? –increpa uno a Juan.
--Sí. Soy abstemio. ¿Qué pasa?
--No, nada. No pasa nada. Por algo no te quiso la novia. ¡Cualquiera se
fía de tipos así!
Atopamos aquí, como en “La herencia”, un
relato resolto a través de diálogos moi cribles, na liña da corrente realista
que daquela dominaba a narrativa en castelán (El Jarama, de Sánchez Ferlosio, é de 1955), aínda que a voz
narradora contrapuntea esas conversas, cheas de deliberados lugares comúns, con
pinceladas poéticas (Llovía dulcemente,
cansinamente, sin parar, como si aquella lluvia hubiera de ser eterna.) e
cun final emotivo que sintetiza de xeito moi acertado o drama vivido polo
protagonista:
Sintiendo
sollozar a su corazón, en el momento en que Juan se dirige, con la vida al
hombro, con la cruz de su amor no correspondido a cuestas, hacia la salida de
la estación habrán pasado veinticuatro horas de la vida de un recluta.
Veinticuatro horas tristes, desesperanzadas, que pesarán siempre, como plomo,
sobre el corazón que las vivió, solitario, evocando el recuerdo doloroso de un
amor que no pudo ser.
Os dous relatos finais, “El milagro de Pepe
Repepe” e “Cuento del cocodrilo bondadoso”, poderían adscribirse ao que na
actualidade coñecemos como literatura infantil, tanto pola idade dos
protagonistas como pola presenza da fantasía –só insinuada, no primeiro; plena
e desbocada, no segundo--. Aínda que ambos teñen facetas moi valiosas, o
resultado final queda diminuído polo tenrurismo e o didactismo, ou polo uso
excesivo de diminutivos. É ben certo que estes tres aspectos eran frecuentes na
literatura para nenos e nenas que se publicaba naqueles anos en España, unha
literatura que non resistiu o paso do tempo, agás excepcións. Pero, lidos desde
hoxe, eu lamento que esas eivas embacen os evidentes valores que hai nestes
textos.
En “El milagro de Pepe Repepe” (o único
título desafortunado do conxunto), tras unha atraente introdución, nárrasenos
un episodio “piadoso” na vida dun neno dunha vila que, sen dificultades, se
recoñece como a Vilalba daquela época.
Máis interese ten o “Cuento del cocodrilo
bondadoso” unha longa fábula na que se mesturan diversos elementos tomados da
estrutura dos relatos de tradición oral, desde a Biblia aos contos
marabillosos. Ambientado nas terras de Exipto e “en aquel tiempo remoto en que
los animales hablaban”, as peripecias do neno Aha e do seu cocodrilo amigo
lense con moito gusto, e só os excesivos diminutivos e algunhas pingas de
didactismo nos distraen das aventuras que se suceden no seu desenvolvemento. A
segunda parte, desde que o cocodrilo acaba converténdose no “Saurio de Oro”, é
para min a máis interesante (a entrega das tres plantas, a creación das
patrullas de animais que lle axudarán ao neno, as batallas finais), pois nela o
autor esquece a visión didáctica e déixase levar abertamente pola vertente
fabulosa do relato, con secuencias moi conseguidas. Mágoa que no remate,
quizais como tributo aos textos infantís da época, o derradeiro parágrafo
conteña unha moralina que, vista desde hoxe, nos resulta anacrónica.
Para rematar
Comecei citando a José Ángel
Valente e remato tamén cuns certeros versos do poema “No inútilmente”, co que
se cerra o seu libro La memoria y los
signos, do ano 1966:
(...)
Te respondo
que
todavía no sabemos
hasta
cuando o hasta donde
puede
llegar una palabra,
quién
la recogerá ni de qué boca
con
suficiente fe
para
darle su forma verdadera.
Haber
llevado el fuego un solo instante
razón
nos da de la esperanza.
É unha satisfacción poder ver
editado este libro, onde se recollen, e se lles dá a súa forma verdadeira, as
palabras que José Luis García Mato deixara dispersas e que corrían o perigo de
caer no esquecemento que todo o devora. Se é certo que non morremos de todo
mentres alguén se lembre de nós, este libro prolonga por moito tempo a vida do
seu autor, que viviu entre nós, nunha Vilalba que xa non existe máis que nas
ruínas da nosa memoria. Porque permite que a súa palabra siga aquí, recuperada,
disposta ao diálogo con calquera persoa que abra o libro e se mergulle nas súas
páxinas. A marabilla de ler, unha das paixóns de José Luís García Mato, o amigo
maior co que, en anos xa ben distantes, compartín lecturas e conversas que me
axudaron a atopar o meu lugar no mundo.
AGUSTÍN FERNÁNDEZ PAZ
Verán do 2005