De cando Vilalba festexaba o Mayo


 
O MAYO é unha das máis fermosas e tradicionás festas galegas que na Vila Alba foise arrecunchando, esvaíndo, esmorecendo, deica que se rematou por esquecela enteiramente, de tal xeito que hoxe ninguén se lembra dela e moitos nin sequera saben que a houbo.
O MAYO é unha de tantas feiticeiras tradiciós do ricaz pobo galego que, coma AS MARZAS, que era unha festa semellante, nos tempos que corren somentes se celebra en moi poucas vilas galegas. E mágoa, pro as cousas son eisí e non hai que darlle voltas ó veo. Son cousas que veñen, ou millor dito vanse, co «progreso». As tradiciós, por belidas, por fermosas, por feiticeiras que señan, non sinifican ren pra sociedade de consumo. Hai quen dí que iso é bon. Eu penso todo o contrario. O tempo dirá quen ten razón. Pro... imos falar do que era O MAYO na Vila Alba, pois non val de nada queixarse e cecais valla pra algo o relembrar esa festa que, vindo do fondo lonxano dos séculos, aínda tiñan folgos, aló polos anos vinte, na leda e churrusqueira Vila Branca.
¿E cómo era logo O MAYO villalbés señor García Mato? Faga vostede o favor de contárnolo axiña e déixese de requilorios –dirá, impaciente, o lector deste traballo.
Pois ben, seguindo co conto, han de saber vostedes que O MAYO celébrase en Villalba dende tempos moi recuados de nos, xa que non se coñece a orixen desa anterga tradición, do xeito seguinte: Un fato, unha troupelada de rapaces, saía á rúa o día primeiro do mes das frores arrodeando a un deles –O MAYO– que ía todo enfeitado de frores e ramallos e follaxe. O MAYO ía a hombreiros dunhos cantos compañeiros ou nun carriño e os rapaces poñíanse a cantar á porta dos veciños, a berro pelado, canciós das que un pouquichiño máis adiante poñerei algun exempro. Os donos das casas diante das que cantaba o fato de rapaces agasallábanos con noces, figos pasos, avelanas, crocas –das que fala Curros– e outros froitos que tiveran á mau. Todas esas lambadas e larpeiradas arrebolábanas á rúa dende os balcós e as fiestras das casas í entón os rapaces, pra facerse con elas, entoaban cómicas liortas que facían estalar ó púbrico en gargallas í enchíano de ledicia.
Non se sabe que inxenio popular, que descoñecido poeta, troveiro ou xograr, inventou unhas copras moi orixinales que se cantaban tódolos anos case sin variaciós. Eis algunhas que son o único que nos quedou como recordo do tradicional MAYO:

Ahí ven O Mayo
Cuberto de frores;
Ahí ven San Juan (1)
Con outras millores
– *–
Donde fuche Mayo
Que tanto durmiches?
Pasou Abril
E tú no-no viches.
– *–
Ahí ven O Mayo
Por tras do Puxigo (2)
Comendo o pan
E máis o touciño.
–*–

Touciño podre
E pan varulento.
Tiren castañas
Que cheguen a drento.

As derradeiras copras que rematamos de ler teñan sin dúbida un fondo de verdade pois queren decir que O MAYO, ou seña a PRIMAVEIRA, chega xurdindo das tristuras do inverno e manténdose dos seus froitos xa revellidos ó mesmo tempo que se desexa abundancia nas novas colleitas por facer. Os rapaces que ían co MAYO, en moitos casos, adoitaban de axeitar as súas canciós ós donos da casa diante da que se detían. Meu pai, cando estaba de boas, tiña o costume de cantar estas copras do Mayo villalbés, das que aínda me lembro tamén da música:

Tire castañas señora Dolores
Tire castañas da hucha das frores.
Tire castañas señor coronel
Tire castañas da hucha do mel
Este é o Mayo Mayiño é
Este é o Mayo que andaba da pé.

As copras ó señor coronel veñen ó caso porque nos derradeiros anos do século pasado houbo en Villalba o cadro compreto de xefes e oficiás dun batallón de reserva e as copras do Mayo chegábanlles coma a cadaquén. As adicadas ó comandante eran estas:

Tire castañas señor comandante
Tire castañas que cheguen adiante.

Daquela, ademáis dunha señora Dolores, tiña que haber tamén en Villalba unha señora Teresa, pois adicábanlle estos versos:

Tire castañas señora Teresa
Tire castañas do fondo da artesa.

E, polo visto, denantes de todas esas copras ían outras «moi picarescas» das que somentes sei que sempre escomenzaban desta maneira:

Este é O Mayo, Mayiño é
Este é O Mayo que andaba de pé.
E víste-lo Mayo, e víste-lo ben...

Os irmaus Mato Vizoso –Manuel a letra, e Santiago á musica– compuxeron pra orfeón unha peza co tiduo de MARUXA OU OS CANTARES DE VILLALBA, na que se recollían moitos dos cantares do Mayo. Esa peza foi instrumentada pra sexteto e interpretouse o día 31 de Abril do ano 1916 nunha «velada» que celebrou a sociedade JUVENTUD ANTONIANA da nosa vila. Eu non sei a onde foi parar esa composición dos irmaus Mato Vizoso, da que teño ouvido que era moi fermosa e orixinal, por eso prego que si alguén sabe dela mo faga saber ou percure poñela nas miñas maus, pra facer copias, pois serían un documento moi intresante e de moito valor pra coñecer a fondo o que foi a festa do MAYO na vila de Villalba.
Todo esto que falo do MAYO non é un envento meu. Recollino dun artigo que pubricou EL HIDALGO DE ALBA VILLA –meu pai– no seu xornal HERALDO DE VILLALBA, número 5, correspondente ó día 7 do Mes das Frores do devandito ano 1916, e poño nas páxinas do PROGRESO pra coñecemento das novas xeneraciós porque –¿quén  sabe?– ó millor gracias a elas a Vila Alba volte a festexar O MAYO un día cecais non moi lonxano. Tal é o meu anceio. Ogallá o vexa comprido. Ogallá...


(1) Nome que lle damos ó mes de Xuño no noso país
(2) Sitio onde estivo unha das portas do antigo castelo villalbés.