O MAYO é unha das máis
fermosas e tradicionás festas galegas que na Vila Alba foise arrecunchando,
esvaíndo, esmorecendo, deica que se rematou por esquecela enteiramente, de tal
xeito que hoxe ninguén se lembra dela e moitos nin sequera saben que a houbo.
O MAYO é unha de tantas feiticeiras tradiciós
do ricaz pobo galego que, coma AS MARZAS, que era unha festa semellante, nos
tempos que corren somentes se celebra en moi poucas vilas galegas. E mágoa, pro
as cousas son eisí e non hai que darlle voltas ó veo. Son cousas que veñen, ou
millor dito vanse, co «progreso». As tradiciós, por
belidas, por fermosas, por feiticeiras que señan, non sinifican ren pra
sociedade de consumo. Hai quen dí que iso é bon. Eu penso todo o contrario. O
tempo dirá quen ten razón. Pro... imos falar do que era O MAYO na Vila Alba,
pois non val de nada queixarse e cecais valla pra algo o relembrar esa festa
que, vindo do fondo lonxano dos séculos, aínda tiñan folgos, aló polos anos
vinte, na leda e churrusqueira Vila Branca.
¿E cómo era logo O MAYO
villalbés señor García Mato? Faga vostede o favor de contárnolo axiña e déixese
de requilorios –dirá, impaciente, o lector deste traballo.
Pois ben, seguindo co conto,
han de saber vostedes que O MAYO celébrase en Villalba dende tempos moi recuados
de nos, xa que non se coñece a orixen desa anterga tradición, do xeito
seguinte: Un fato, unha troupelada de rapaces, saía á rúa o día primeiro do mes
das frores arrodeando a un deles –O MAYO– que ía todo enfeitado de frores e
ramallos e follaxe. O MAYO ía a hombreiros dunhos cantos compañeiros ou nun
carriño e os rapaces poñíanse a cantar á porta dos veciños, a berro pelado,
canciós das que un pouquichiño máis adiante poñerei algun exempro. Os donos das
casas diante das que cantaba o fato de rapaces agasallábanos con noces, figos
pasos, avelanas, crocas –das que fala Curros– e outros froitos que tiveran á
mau. Todas esas lambadas e larpeiradas arrebolábanas á rúa dende os balcós e as
fiestras das casas í entón os rapaces, pra facerse con elas, entoaban cómicas
liortas que facían estalar ó púbrico en gargallas í enchíano de ledicia.
Non se sabe que inxenio
popular, que descoñecido poeta, troveiro ou xograr, inventou unhas copras moi
orixinales que se cantaban tódolos anos case sin variaciós. Eis algunhas que
son o único que nos quedou como recordo do tradicional MAYO:
Ahí ven O Mayo
Cuberto de frores;
Ahí ven San Juan (1)
Con outras millores
– *–
Donde fuche Mayo
Que tanto durmiches?
Pasou Abril
E tú no-no viches.
– *–
Ahí ven O Mayo
Por tras do Puxigo (2)
Comendo o pan
E máis o touciño.
–*–
Touciño podre
E pan varulento.
Tiren castañas
Que cheguen a
drento.
As
derradeiras copras que rematamos de ler teñan sin dúbida un fondo de verdade
pois queren decir que O MAYO, ou seña a PRIMAVEIRA, chega xurdindo das
tristuras do inverno e manténdose dos seus froitos xa revellidos ó mesmo tempo
que se desexa abundancia nas novas colleitas por facer. Os rapaces que ían co
MAYO, en moitos casos, adoitaban de axeitar as súas canciós ós donos da casa
diante da que se detían. Meu pai, cando estaba de boas, tiña o costume de
cantar estas copras do Mayo villalbés, das que aínda me lembro tamén da música:
Tire
castañas señora Dolores
Tire
castañas da hucha das frores.
Tire
castañas señor coronel
Tire
castañas da hucha do mel
Este
é o Mayo Mayiño é
Este
é o Mayo que andaba da pé.
As
copras ó señor coronel veñen ó caso porque nos derradeiros anos do século
pasado houbo en Villalba o cadro compreto de xefes e oficiás dun batallón de
reserva e as copras do Mayo chegábanlles coma a cadaquén. As adicadas ó
comandante eran estas:
Tire
castañas señor comandante
Tire
castañas que cheguen adiante.
Daquela,
ademáis dunha señora Dolores, tiña que haber tamén en Villalba unha señora
Teresa, pois adicábanlle estos versos:
Tire
castañas señora Teresa
Tire
castañas do fondo da artesa.
E,
polo visto, denantes de todas esas copras ían outras «moi picarescas» das que somentes
sei que sempre escomenzaban desta maneira:
Este
é O Mayo, Mayiño é
Este
é O Mayo que andaba de pé.
E
víste-lo Mayo, e víste-lo ben...
Os
irmaus Mato Vizoso –Manuel a letra, e Santiago á musica– compuxeron pra orfeón
unha peza co tiduo de MARUXA OU OS CANTARES DE VILLALBA, na que se recollían
moitos dos cantares do Mayo. Esa peza foi instrumentada pra sexteto e
interpretouse o día 31 de Abril do ano 1916 nunha «velada» que celebrou a
sociedade JUVENTUD ANTONIANA da nosa vila. Eu non sei a onde foi parar esa
composición dos irmaus Mato Vizoso, da que teño ouvido que era moi fermosa e
orixinal, por eso prego que si alguén sabe dela mo faga saber ou percure poñela
nas miñas maus, pra facer copias, pois serían un documento moi intresante e de
moito valor pra coñecer a fondo o que foi a festa do MAYO na vila de Villalba.
Todo
esto que falo do MAYO non é un envento meu. Recollino dun artigo que pubricou
EL HIDALGO DE ALBA VILLA –meu pai– no seu xornal HERALDO DE VILLALBA, número 5,
correspondente ó día 7 do Mes das Frores do devandito ano 1916, e poño nas
páxinas do PROGRESO pra coñecemento das novas xeneraciós porque –¿quén sabe?– ó millor gracias a elas a Vila Alba
volte a festexar O MAYO un día cecais non moi lonxano. Tal é o meu anceio.
Ogallá o vexa comprido. Ogallá...