Dominando a Balura e debido ó seu abandono i a enorme masa vexetal que o cubre, confundido na lonxanza con unha enorme secuoia atopamos a torre de Vilaxoan mais coñecida coma Castelo de Caldaloba.
E increíble coma
esta masa de pedras resiste os embates do tempo levando mais de catrocentos
anos abandoado, pois dende o ataque dos Irmandiños na mitade de século XV que a
tomaron i a desarbolaron ainda sirveu pra que a raiz da morte do Mariscal Pardo
de Cela –en 1483- servira de refuxio a sua filla i herdeira doña Constanza de
Castro e ó seu home D. Fernan d´Ares de Saavedra que erguéronse contra os Reis
Católicos e que en Vilaxoan foron sitiados polo gobernador de Galiza don Diego
Lopez de Aro; dempois de morrer no cerco Dª Constanza e quedar vivo D. Fernan e
soio tres dos seus guerreiros. A raiz destos dous asaltos a fortaleza quedou en
bastante mal estado e foi abandoada.
Co abandono
surxen as leendas e unha delas di que no castelo de Vilaxoan vivía unha meiga
que adedicábase a “brincar” cos mozos da comarca cando estes salían de mozas,
pero unha noite saleu o mozo mais valente de Xoibán ver a su moza i atopouse
coa meiga, esta dempois de facelo brincar con ela toda a noite deixouno a
cabalo de unha chanta no medio dun “solpor”, e así o atoparon os seus veciños;
o rapaz decideu preverse e á noite seguinte pasou polo mesmo sitio, alí estaba
a meiga agardandoo e cando se iba lanzar nel sacou un rosario o rapaz e díxolle
á meiga:
Unha vez foi noiva
E
perdín o rosario
Agora que o teño
Terei cuidado.
Auto seguido a
meiga fuxeu dalí, non sabéndose mais dela e quedando tranquilas as mozas do
lugar, pois os seus mozos xa non faltarían ás citas.
Outra leenda do
Castelo di que nos seus sótanos hai unha gran oquedá e que tódolos anos o mayor
formigueiro do mundo que alí mora, saien a roubar trigo por Villalba e xuntan
mais de cincoenta fanegas que deixan a gardar a unha moura fadada servíndolles
de alimento pros invernos. Outra versión non nomea as formigas senon que di que
son os mouros quenes gardan o trigo roubado onde o collen –pois parece ser que
van roubando grao a grao- os graos
negros e medicinás chamados “graos de corvo”.
Outra leenda mais
di que en tempos inmemorías eisisteu eiquí o señorío de Luden –hoxe
descoñecido- e que un dos seus señores D. Xosé Luis de Percival e Luden izouse
en franca rebelión contra os Reis Católicos pois según dín estivera vivindo en Venecia e queria facer de
Galiza unha especie de República “secreta” coma aquela. En vez de guerreiros
tiña discípulos que dempois de prepararse iban coma novos apóstolos predicar a
sua doctrina polo noso país, un destos discípulos Nandiño Vocás señor de Racamonde
foi mandado á zona do Sar e alí en vez de facer adeptos prá sua causa dedicouse
á boa vida; enterado o Señor de Percival e Luden mandouno voltar, i él, temendo
o pior trouxo de regalo ó seu señor un paíxaro cáseque negro e metálico, o
señor non perdonou e botouno do seu lado e tirou o paíxaro que lle dera o seu
vasallo que trásformouse no que hoxe coñecemos coma “choios” e que soio eisiste
na Terra Chá. O señor de Percival e
Luden era un gran humanista e teólogo i adedicouse a escribir libros de relixión,
co que caeu sobor del a mau todopoderosa da Inquisición que o acusou de herexe,
ó non querer retractarse das suas ideas foi condeado á fogueira; pideu él ser
queimado na noite de Sanxoán cousa á que acederon os inquisidores e conta a
leenda que cando encenderon a pira, de súpeto inflamáronse as suas carnes e,
nun intre, no medio de fume azul metálico –como o dos choios- desapareceu, non
atopándose restos do seu corpo.
Perto do Castelo
hai un pazo chamado tamen de Caldaloba e din que un dos seus donos D. Gabriel
Antonio de Montenegro matou unha serpe encantada que facía moito mal na comarca
i atopábase no Castelo; desfeito o encanto o Montenegro incorporou ó seu escudo a serpe que ainda
vese nos abundantes escudos dos Montenegros que hai na bisbarra.
Tamén di a xente
que no castelo hai unha serie de fontes que dan orixen a unhos regatos –cousa
probable pois nos castelos soia haber un pozo- o caso e que afloran os regatos
no chao do castelo no lugar chamado das fontes de Villaxoán, e que según o povo,
van silandeiras por que tratan de fuxir das entranas do Castelo. E comparable
esto do paso silencioso dos rios, casos semellantes en toda a Terra Chá, e dos
que o mais coñecido é o do pia Miño, pois según a leenda pasando a Virxen co
neno durmindo, tivo reparos en que o despertasen o ruido das augas tumultuosas
do Miño e entón lle dixo:
Rio Miño, pasa
caladiño
Non me despertes
ó meu Meniño.
E dende enton o
Miño i os outros rios de lugar pasan caladiños e sin facer ningún ruido.